Thalaite Leh Information Technology

 

 

Kum 25 kal ta mai pawh kha han thlir ila, khawvel a danglam chak zia kan hre thei mai ang. Chung zingah danglam chak zual bik ṭhalai nun leh Information Technology (I.T.) te hi kan chhui dawn a ni. Chak taka ṭhalai nun rawn sawi danglamtu I.T. hi kan hriat chian a va ṭul tak em!

  • I.T. hi ‘Thil inhrilh hriatna atana ṭangkai tur hmanrua pakhat aṭanga adang siam chhuah thar leh hman’ tiin sawi ila a sual tam awm lo ve. Chu chuan Telephone, Radio, Cinema, TV, Video Cassette, MP-4, Fax, Computer, Electronic mail (email) etc, te hi a huam a. He I.T. hmasawn chak dan hi sawi mai hian a umpha lo hial awm e. Kawlphekhawnvar (Torch Light) hmanga khaw dangte nen inbiak nan a (Signal) an hman hun kha a la rei lo a sin. Tun ah chuan I.T. hmasawnna zar ah, kan nu leh pa ten khawkhat leh khawkhat inbiak pawh nan signal an hmang tih hre lo kan tam ta. Tunah chuan mahni pindan aṭangin emaw, Cyber Café, a nei zual deuh te phei chuan cell phone aṭangin khawvel pang lehlama mite nan an in inṭhenawm biak ta. Kan khawtlangah pawh Computer, Internet, Chatting Cyber Café tih te hi foreign ṭawng an ni ta lo. I.T. zarah khawvel hi Global Village ‘Thingtlang khaw te’ a lo ni ta.
  • Siapsuap hria pawh kan tam ta lo: Tun hma a India tualchhuak Terry-cotton a er a kan er ṭhin kha tunah chuan a lo thing ta. Korean film, TV channel leh Trend channel zarah veng tlabirh a cheng te pawhin Bangkok, Hong Kong bazarte kan lam ri ve ta. Mahse kan va inthlau deuh ve! Miten kekawr zuih an chinga, kan hak ve meuh chuan a ṭhenin an ha emaw tih tura ‘arh over’ an lo ching leh tawh a. An tihdan kan han copy ve dek dek a, ‘parallel’ min lo tih san leh si. Kawrchung kilh 2 awm kan han hak ve meuh chuan, kilh 3 neiin an lo thlak leh tawh. A nghawng hlai an ti a, kan hak ve meuh chuan kamis nghawng designin an lo thlak leh tawh a, Miten bike a nula an rim laiin kei erawh chuan bicycle-te nen khaw ṭhenawma tuition pe in ka la in rap tiang tiang mai. Tunlai khawvel ah chuan bike ni lovin car lam a ni leh tawh!
  • Zirna lam ka han thlir changte hian: Ka naupan laia ka ṭhianpa Ramengmawia nena School compound a sephung kua kan laih lai te kha chuan pawlsawm kal thleng ten ngaihsan an hlawh tehlul nen, tun ah chuan pawl-10 pass te chu thiamna thutphah ang chauh a ni ta, a common lutuk. Kan khawtlang ah pawh hian Master Degree la te kut zungtangin a daih ta lo.
  • Ei leh bar lam han hawi lawk ila: Primary school ka kal ve lai a, school bana Kanan Zaupui mawnga bawng zawng tura ka kal apiang a, chawtlang lian tak chunga nghapih dum tlang lian tak ka chhuang vuah hun lai te kha chuan, puipun nikhua a chhang leh thiangpui an sem thin te kha Nauvai kan leh vaimin kanpuah te a ni ṭhin a, a nei deuhin kurtai. Tin, inlengte ei ah kawlbahra leh balte kan inchhawp a nih thin kha. Tunah chuan chungte chu kalsanin a aiah Pizza, Hamburger, Coffee etc. tih te a lo ni ta. Chhun thingpui hmeh atan ba chum leh chi inchhawp chu a zahthlak deuh reuh, chu ai chuan, Egg roll, chow-mein, special cake te kan lo ching ve ta. A nei deuh te phei chuan mahni a inchhum aiin fast food dawr, restaurant leh hotel te an choka hman ta.
  • Media lam ve thung aw: Media changkanna pawh hi IT hmasawnna in a ken tel tho a ni. Media chuan computer, internet, Video games te, tin, chanchinbute a huam tel vek. Amaherawhchu, kan hman dan a zirin ralthuam tluk zetin a hlauhawm si. Entirnan 1997 a Scottish nu, J.K Rowlingi’n ‘Harry Potter’ a tihchhuah kha (Setanic Website sawi danin) nuapang mtd. 14 chuangin kohhran an chhuahsan an ti hial. Dan Brown-a lehkhabu, Da Vinci Code te khan ṭhalai nun a va tichhe nasa em!
  • TV hi han luhchilh lawk teh ang: TV hi French ṭawng ‘Telematigue’ atanga lakchhuah a ni a, Sap ṭawng tlukpui chu ‘Informatics’ a ni. Kum 1926 khan London-ah John Logie Baireda’n a siam chhuak a, tichuan January 27 ah chuan vantlang lei theihin a pho chhuak a. Burmaah hian engtikah chiah nge kan hman tan ka hre lova, India ah erawh chuan 1959 a lo lut tawh. Kan khawtlang ah te pawh a tam zawk chuan an lo hung ve ta, a mak hle mai. Rory Allec leh Wendy Allec te khan 1995 khan God TV channel an din a. 2004 khan Satellite 10 hmangin ram 112 chuangah rawngbawlna neiin mipui mtd.170 zetin an thlir a nih kha. Pathian ram a va zau phah nasa em. July 20, 1969 Neil Armstrong-an Apollo 11 hmanga thla leilung a rah lai khan mtd. 600 vel zetin an thlir a nih kha. Tin, World Cup te meuh pawh mahni in bulum atangin live in kan lo thlir ve ta. Mit a titlaiin beng a tivar hle. Mahse kan ṭangkai pui vei nen, a lehlamah nghawng a nei chhe thin em a ni. Abik takin, TV phei chu Media zingah pawh thiltithei ber a nih avangin zirchian a ṭul zual a ni. Tin, naupangah nghawng nasa lehzual bik. R-Tech System (Business Process Oversourcing, International call centre, US process) a agent ka thawhlai a, Dish network channel pay as you view zuara US state hrang hranga zankhua khua ka phone thin te kha changkanna tenawm a va tling tak em!
  • Internet lam han hawi leh teh ang: 1960 vel lai kha chuan network turin thlun zawm (connection) a la ni lova, chu chuan hnathawh ah harsatna a thlen tam hle. A hnu kum 7 na ah Association for computing Machinery (ACM) te dinin hma an la a, kum 2 pawh a vei hmain an hmu hlawl mai. A hmingah Advanced Research Project Agency Network tiin hming a vuah a. Chu hmalakna kal zel chuan ARAAN hmangin Internet Relay Chat (IRC) te, BSNL (Bharat Sanchar Nigam Limited) te, tin, 1999 aṭang khan Broadband connection te hial min chhim tir tawh. Kan vawiin khawvelah hian mtd. 1600 chuangin internet kan hmang ta.
  • Banking lam ve aw: IT hmasawnna zelin bank a pawisa deposit leh draw thuah awlsam taka tih nan credit card, ATM, te an rawn chhawp chhuak a, mahse credit card ringawt chu million chinah a buaithlak avangin March 2, 1999 khan USA- Patent Bibliographic Database Company in electronic bank account an siamte khan khawvel a tibuai hman hle. Kan hnung lawka India ram hmun thenkhat a, Air ticket black a aman zatve aia tlem a an zawrh thin te kha computer hackers ten mi credit card leh account atanga an ruk vang a ni. Chutianga computer hacker lakah a him tawk loh avangin Info-Pet, Motorola Company chuan Micro-chip or Bio-chip in lm-7×0.7.5, battery hmang, mihring temperature fluctuation hmanga recharge theih tura an han siam leh mai te hian I.T. chak zia a tilang a ni.
  • Mahse maw, ngaiteh, hman dik loh chuan changkanna rapthlak a va ni tak em! A tangkai zawnga i hman chuan tupuiral library lehkhabu pawh i chhiar thei a. I hriat duh chanchin thar tha ber ber pawha hrilh thei che. A, a tam mai, mahse website ah hian zahmawh lam (Pornography) chi hrang hrang nuai 7 aia tam a awm a, mtd. 1.5 velin an computerah an dah (download) bawk tiin Internet sex chuan 1999 khan a sawi. Tunah chuan hemi let zet hi a awm tawh ngei ang. A chhan chu Sex website master te hian an dah luh (upload) thar zel vang a ni. Tin, Video/blue film te pawh awlsam takin a download theih mai. A tha lo zawnga i hmang duh a nih chuan Sekibuhchhuak aiin a duhthusam awm zawk a ni.
  • Fimkhur a ṭul: IT zara kan ṭhalaite incheina hi mak tih tur nge nuihzat zawk tur. Mipa sam mak pui pui, incheina mak sak tak tak, hmeichhe kekawr kawng lam leh ke lam tawng chham lutuk, tawt lutuk, a pawng lai leh a khuar lai hriattheih vek; lai lang kawr, chhing em em, khel zawng zawng lang vek silhfente hi khawilam a mi nge? Hengte hi I.T. hmasawmna in internet leh TV hmanga a rawn chhawm te an ni.
  • I.T hmasawmna in a ṭhalai te thlipui anga a rawn nuai lai hian khawtlang nu leh pa, sum leh pai lama hma la thei te leh thutlukna siam thei chin lal leh upa te u, kan khawtlang hmasawmna tur hi midang min tihsaknaah leh pawisa faia min puihna ah a innghat lo tih hriat ava hun em! He ti mai hi chuan kan thatlaite kaihza a phet zo mai dawn!
  • I.T. hmasawnna in kan hnam, khawtlang leh society a thil ṭha leh ṭha lo min rawn thlen mek lai hian a lo dawngtu chauh (beneficiary) emaw, midangte chunga innghahna (dependency) rilru hi bansan in; hmasawnna tur thil ṭanpuina a lo awm pawhin a thawh dan tur chu keimahni ngei tel ve na (participatory) a ni tur a ni.
  • Tihsak ni lovin, ṭanpuitu zawk nih tum a tha, chu chu hmasawmna dik leh tlo a ni. Chu rilru kan put chuan thawhchhuah kan tum ang a, kan thawhchhuah sa hman dan pawh kan fimkur dawn a ni. Khawvel chuan ei zawh zel, hman zawh zel, bat hial pawh min zirtir ṭhin. Lal Isua zirtirna erawh chuan mahni intodelh leh midangte tana malsawmna ni tura taimak chhuah zel turin min zirtir.